Favela’s worden kogelvrij

Beleidsmakers in Brazilië die het geweld in de sloppenwijken willen terugdringen zijn boos over de manier waarop een nieuw bouwmateriaal wordt aanbevolen door de fabrikant. “Zo sterk dat ze ook kogels kunnen tegen houden.” Sommige beleidsmakers vinden het pervers dat het extreme geweld zo banaal wordt benaderd.

De Braziliaanse overheid is wel van plan het nieuwe bouwmateriaal massaal te gebruiken. Het zou goedkoop en milieuvriendelijk zijn. Het gaat om holle blokken uit versterkt piepschuim. De holtes worden nadien opgevuld met cement en puin waardoor de muren heel sterk en isolerend worden.

Al reageren sommige beleidsmakers verontwaardigd op het feit dat het nieuwe bouwmateriaal ‘bullet proof’ is, de bewoners van de favela’s reageerden eerder enthousiast. Zij zijn maar al te vaak slachtoffer van schietpartijen tussen bendes en de politie. Met kogelvrije muren zouden zij iets beter slapen.

“Zonder maatschappelijk draagvlak blijft straatkinderenprobleem in Brazilië bestaan”

Brazilië, dat zijn exotische danseressen, carnaval en capoeira. Maar hoe zit het met de problemen van dit geïndustrialiseerde land: steden die uit hun voegen barsten, extreme armoede, hoge criminaliteitscijfers en miljoenen straatkinderen. Professor M. Bayer, van de Universiteit van Utrecht, is gespecialiseerd in Brazilië.

Wat is er bijzonder aan de problemen van Brazilië?
Het bijzondere aan Brazilië is de paradox, het is een land van extreme tegenstellingen. Brazilië is een van de meest vooruitstrevende economieën in de wereld. Het heeft een rijke cultuur en het is een democratie. Toch leven miljoenen mensen in extreme armoede. Het aantal ondervoeden wordt geschat op 23 tot 55 miljoen mensen, op een populatie van 186 miljoen. Dat zijn gigantische aantallen, onaanvaardbaar in een relatief rijk land als Brazilië.
Er is een welvaartskloof?
Inderdaad, het verschil tussen arm en rijk is opvallend groot in Brazilië. Het verschil in inkomen is het grootste van alle geïndustrialiseerde landen in de wereld. De armste 20 procent van de bevolking verdient nog geen 3 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en de rijkste 20 procent van het land verdient 60 procent van het BBP. Het rijkste deel van de bevolking verdient dus 20 à 25 keer meer dan het armste deel.
Bedreigt die kloof de stabiliteit van het land?
De politieke stabiliteit wordt niet bedreigd. Brazilië heeft redelijk stevige politieke structuren en de politieke impact van de miljoenen armen is daar simpelweg niet groot genoeg voor. Maar het spreekt voor zich dat geen enkel land zich zo’n kloof in rijkdom kan permitteren op de lange termijn. De sociale stabiliteit wordt volgens mij wel bedreigd, en op termijn zou dat de hele samenleving kunnen ontwrichten.
Op welke manier wordt die stabiliteit bedreigd?
Er zijn twee problemen die de stabiliteit kunnen bedreigen, en beiden houden direct verband met de extreme armoede. Je hebt het gigantische probleem van de ‘sem-terra’, de grondlozen. Zij staan voortdurend in conflict met de grootgrondbezitters. Voor de sem-terra is dat een ongelijke strijd want grootgrondbezitters hebben veel politieke invloed in Brazilië. Het tweede probleem heeft daarmee te maken: de enorme landvlucht. De urbanisatie is honderd jaar geleden al begonnen en zeker de laatste vijftig jaar zijn veel mensen naar de steden getrokken. Dat betekent in cijfers dat 83 procent van de 186 miljoen inwoners in steden leeft. Vandaar de vele steden met meer dan 20 miljoen inwoners. Het gaat om mensen die naar de steden trekken in de hoop er een beter leven te vinden. In de regel belanden zij in krottenwijken, de favela’s.
Wat zijn die favela’s precies?
Favela’s zijn illegaal gebouwde wijken aan de rand van grote steden. Mensen, vooral inwijkelingen, met weinig of geen inkomen die geen huishuur kunnen betalen, belanden in zo’n wijken. In de favela’s ontbreekt elke basisinfrastructuur. Er zijn geen rioleringen of wegen en er is geen watervoorziening. Mensen beschikken alleen over grondwater dat ze zelf gecontamineerd hebben. De extreme armoede en de wetteloosheid zijn belangrijke oorzaken van de hoge criminaliteit in die wijken. Het is ook in de favela’s dat de problematiek van de straatkinderen is geëscaleerd. De familie van die kinderen kan hen niet meer onderhouden of is gestorven waardoor de kinderen op straat belanden. Het aantal straatkinderen wordt op 200.000 tot 8 miljoen geschat. Ik denkt dat die laatste schatting de meest realistische is.
Hoe kan het probleem van de straatkinderen opgelost worden?
Ik ben heel pessimistisch. Uiteindelijk kan alleen de Braziliaanse civiele maatschappij daar een einde aan maken. En daar zit nu net het probleem. Bij ons spreken we al eens over de verruwing van de maatschappij. In Brazilië is die verruwing nog veel extremer. Als twintig of dertig jaar geleden straatkinderen nog als slachtoffers werden gezien dan zijn ze nu criminelen geworden in de ogen van de publieke opinie. Mensen zijn het beu dat ze worden bestolen en dat er soms doden vallen bij gewelddadige overvallen van kleine boefjes. Ze realiseren zich niet dat die kinderen proberen te overleven in een stedelijke jungle. Met dat onbegrip belanden we terug bij het begin van ons gesprek: de kloof tussen arm en rijk. De verschillende klassen zijn te veel van elkaar vervreemd om zich te kunnen inleven in bijvoorbeeld het lot van kinderen die op straat leven.
Een oplossing is er dus niet?
Die harde houding in de samenleving maakt dat er geen maatschappelijk draagvlak bestaat voor een echte oplossing voor dit samenlevingsprobleem. Zonder maatschappelijk draagvlak zal dit blijven aanslepen.

"De miserie neemt toe"

André Bilsen ondersteunt met zijn organisatie SOS Abandonados twee scholen om Braziliaanse kinderen van de straat te houden. Al is Bilsen niet optimistisch, hij weigert de moed te laten zakken.

Hoeveel straatkinderen lopen er in Brazilië rond?
BILSEN: Het hangt ervan af wat je straatkinderen noemt. Je hebt veel kinderen die bij hun familie wonen maar die op straat geld proberen te verdienen door auto’s te wassen of eten te verkopen. Zij worden ook straatkinderen genoemd. Wij noemen hen ‘kleine arbeiders’. Dat is minder discrimerend.
En hebt u dan een idee hoeveel ‘echte’ straatkinderen er zijn?
BILSEN: Dat is moeilijk in te schatten. Als je enkel de kinderen neemt die dag en nacht op straat leven dan zou honderd kinderen voor een stad als Manaos met anderhalf miljoen inwoners al veel zijn.
Wordt de problematiek van de straatkinderen in het Westen dan overschat?
BILSEN: Het wordt niet overschat, het wordt wel op één hoop gegooid. Er is nog een derde groep die je straatkinderen kunt noemen: de galera’s. Dat zijn jeugdbendes, vaak kinderen van nog maar twaalf jaar, die echt al crimineel bezig zijn. Die bendes houden zich vooral bezig met het dealen van drugs, dat is het grote probleem op dit ogenblik. Elke dealer heeft zijn wijk die hij met een paar volwassenen controleert, met daarrond een groep jongeren die de drugs verkopen. De jongeren gebruiken koeriers van vaak amper zes jaar oud. In Manaos zijn er vaak dodelijke incidenten en in Rio heerst er echt een drugsoorlog. Zo zijn er twee maanden geleden enkele tientallen bendeleden, kinderen, gedood in een conflict met de politie. In Rio is het zelfs zo erg dat het leger is ingeschakeld. Als je de galera’s bij de straatkinderen rekent, is het een gigantisch aantal, net omdat de drugswereld zo uitgebreid is. Dan spreken we over vele honderdduizenden in heel Brazilië.
Hoe staat de publieke opinie tegenover straatkinderen?
BILSEN: De middenklasse en de rijken staan heel afwijzend tegenover straatkinderen. De winkeliers huren nog altijd veiligheidsmensen in die hun winkels en winkelstraten moeten beschermen. Op welke manier dat gebeurt, vinden de winkeliers niet belangrijk. Zelfs de politie gedraagt zich crimineel tegenover de straatkinderen.
Maar wat vindt het publiek zelf?
BILSEN: Het publiek staat ook vijandig tegenover straatkinderen omdat het publiek vaak het slachtoffer is van kleine delinquenten. Straatkinderen bouwen net een reputatie op door veel overvallen te plegen. Zo heb je bijvoorbeeld negentig procent kans om overvallen te worden als je ’s avonds alleen loopt op Copabana, het bekendste strand van Rio. En wie overvallen wordt, begint haat te koesteren tegenover de overvaller. Dat gebeurt zoveel in Brazilië dat heel veel mensen haat beginnen te koesteren tegen alle armen. Dat is het tragische: alle mensen uit arme wijken worden over dezelfde kam geschoren.
Wordt u daar niet moedeloos van?
BILSEN: Nee. Als je moedeloos bent, gebeurt er niets meer, hé. Het geweld neemt wel toe, maar als je niets doet, wordt het nog erger. Mauazinho, de krottenwijk waar een school van ons staat, is echt veranderd door de aanwezigheid van de school. Zonder die ene school zouden meer dan duizend kinderen op straat rondhangen, geen vorming krijgen en dus geen kans maken op de arbeidsmarkt. Ook de ouders worden betrokken bij de school: het gaat echt over duizenden mensen. Als zo’n wijk begint te verbeteren komt de gemeente misschien asfalt leggen of riolering bouwen. Een bescheiden project kan echt een hele wijk in een positieve spiraal brengen.
Maar verschuift de bittere armoede dan niet gewoon?
BILSEN: Ja, dat klopt. De armoede verschuift want er komen altijd meer mensen van het binnenland naar de steden op zoek naar werk. Maar zij zijn ongeschoold en vinden geen werk. In Brazilië noemt men dat de inmenzao. Zij verenigen zich en bezetten een stuk grond aan de rand van een stad en creëren alsmaar nieuwe krottenwijken. De miserie neemt dus toe.

Favela Rising

De Braziliaanse groep Afroreggae,
ontstaan in de favelas van Rio de Janeiro.
Ze gebruiken hun muziek als protest tegen het geweld daar
Met woorden en ritme proberen ze kinderen te stimuleren zichzelf muzikaal te ontplooien ipv in het criminele milieu te stappen
Ze richtten een percussieschool op maar bovenal zijn ze zelf fantastisch goed bezig
Hieronder de trailer van hun documentaire Favela Rising...

Favela…today

Iedereen heeft wel een idee wat krottenwijken zijn. Maar hoe leven de mensen daar echt?
Favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela
Favela’s zijn achterbuurten. Maar niet zomaar achterbuurten: alles is er illegaal. De mensen wonen er zonder toestemming en het is enorm vervuild door een gebrek aan riolering en afvalvoorzieningen. De meeste huisjes hebben geen toilet of badkamer. Sommige mensen tappen water illegaal af maar de meesten moeten kilometers lopen om drinkbaar water te bemachtigen.
Favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela
De boom van favela’s is al in de jaren zestig begonnen. Op zoek naar werk trokken mensen massaal uit rurale gebieden weg naar de steden. Als ongeschoolde arbeiders vonden zij echter heel weinig werk en velen konden geen huisvesting betalen. Deze mensen gingen dan samen een stuk land bezetten aan de rand van de stad en begonnen er krakkemikkige huisjes neer te poten.
Favela favela favela favela favela favela favela
Omdat de meeste huisjes op de hellingen van heuvels gebouwd worden gebeuren er veel ongelukken. Door al het graven ontstaan er scheuren in de grond waardoor huisjes verzakken of in elkaar storten. De meeste accidenten gebeuren in de regentijd. Dan wordt de grond zacht en onder het gewicht van de duizenden krotten vinden er aardverschuivingen plaats.
Favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela
De extreme armoede in de favela’s leidt tot een kluwen van sociale en maatschappelijke problemen. Het inkomen van de meeste mensen ligt zo laag dat ze er niet of nauwelijks rond van kunnen komen. Dat leidt vaak tot enorme spanningen binnen gezinnen, zeker als er drank- of drugsmisbruik mee gemoeid is. Mannen laten hun gezin maar al te vaak in de steek. Kinderen worden dan gedwongen om op straat te bedelen of iets te verkopen.
Favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela

In de favela’s is niets geregeld. De complete anarchie en de extreme armoede vormen een ideale voedingsbodem voor criminaliteit. In Brazilië worden meer mensen dan waar ook ter wereld vermoord, de drugshandel heeft vrijspel in deze wijken en van de schietgrage politie moet je evengoed bang zijn als van straatboefjes.
favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela
Sommige wijken worden wel opgewaardeerd door de aanleg van riolering of de oprichting van een degelijke school, maar meer dan een verschuiving van de extreme armoede is dat niet. Er ontstaan altijd nieuwe favela’s want ook nu nog trekken arme rurale Brazilianen naar de steden in de hoop daar een betere toekomst te vinden.

Favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela favela

Muur scheidt sloppenwijken af van Rio de Janeiro-city

De bestuurders van Rio de Janeiro zijn van plan de kloof tussen arm en rijk in de stad als het ware nog groter te maken. Op dit moment is de kloof tussen arm en rijk al gigantisch maar nu willen de autoriteiten ook nog eens een muur bouwen rond de sloppenwijken.

De muren zijn van beton en zullen drie meter hoog worden. In eerste instantie zijn de muren bedoeld om de ongecontroleerde groei van de wijken te voorkomen en om het milieu te beschermen. Maar sociale organisaties vrezen dat door de bouw van deze muur, de tegenstelling tussen arm en rijk nog meer zal worden benadrukt.

In de eerste fase komt er een elf kilometer lange muur rond de sloppenwijken Santa Marta en Botafogo. In volgende fases worden er nog 20 extra sloppenwijken afgesloten van Rio de Janeiro.
De sloppenwijken (favela's) van Rio de Janeiro zijn de op één na grootste ter wereld, niet iets om trots op te zijn.

Misschien een iets positievere noot om dit bericht af te sluiten. Niet iedereen die in de sloppenwijk geboren wordt of woont is gedoemd om blijvend in armoede te leven, sommige hebben geluk en kunnen eraan ontsnappen. Zo zijn de bekende voetballers Pelé en Ronaldo opgegroeid in één van de favela's rond Rio de Janeiro.

Plan België in Brazilië

Plan België is al enkele jaren actief in ontwikkelingslanden. Niet enkel Afrikaanse landen of ontwikkelingslanden worden geholpen door Plan België, ook de iets meer welvarende Zuid-Amerikaanse landen komen in aanmerking.

Zo heeft Plan België ook enkele projecten lopen in Brazilië. Ze proberen er te helpen op 5 grote domeinen: onderwijs, gezondheid, leefomgeving en drinkbaar water, inkomensverbetering en kinderrechten.

Dit klinkt algemeen maar om je een beter beeld te kunnen voorstellen van enkele projecten hier enkele voorbeelden:

- in scholen houden ze grote aids-preventieprogramma's

- scholenbouw en opleiding van leerkrachten

- oprichting van jongerenclubs inzake sensibilisatie van kinderrechten

- ...

Voor 0.83 cent per dat kan je een kind en zijn/haar gemeenschap helpen een beter leven op te bouwen en een betere toekomst te krijgen.

Als je meer informatie wil over de projecten van Plan België in Brazilië, neem dan een kijkje op de site: http://www.plan-international.be/